Wat zijn het hofstelsel en horigheid?

Het hofstelsel en horigheid zijn twee kernbegrippen uit de vroege middeleeuwen die nauw met elkaar verbonden zijn.

Het hofstelsel is een economisch systeem dat ontstond na de val van het West-Romeinse Rijk, toen de handel en geldeconomie grotendeels verdwenen en de samenleving agrarisch werd. In dit systeem zochten boeren en werkloze stedelingen bescherming bij rijke grootgrondbezitters, de zogenaamde domeinheren. In ruil voor die bescherming stonden de boeren hun grond af en verrichtten ze diverse diensten voor de heer.

Een belangrijk kenmerk van het hofstelsel was dat de domeinen vaak autarkisch waren, wat betekent dat ze zelfvoorzienend waren. Alles wat nodig was om te overleven, zoals voedsel, kleding en gereedschap, werd binnen het domein geproduceerd. Er was nauwelijks handel met buitenaf.

Horigheid verwijst naar de status van de boeren binnen dit hofstelsel. Horigen waren geen slaven, maar ook niet volledig vrij. Ze waren gebonden aan het domein van de heer en mochten dit niet verlaten zonder zijn toestemming. Als horigen hadden ze verschillende verplichtingen:

• Herendiensten: Dit waren klusjes die ze moesten verrichten op het land van de heer, naast het bewerken van hun eigen stukje grond. Denk hierbij aan ploegen, oogsten, bier brouwen, graan malen of hout hakken.
• Pacht afstaan: Een deel van de opbrengst van hun eigen land moesten ze afstaan aan de domeinheer als een soort belasting.

De heer had de verantwoordelijkheid om de horigen te beschermen en het domein goed te besturen. Dit hele systeem zorgde voor een stabiele, zij het minder vrije, manier van leven in een tijd van grote onzekerheid na de val van het Romeinse Rijk.