Wat is een polis in de oudheid?

Een polis (meervoud: poleis) was in de oudheid een onafhankelijke stadstaat, met name in de Griekse beschaving. Deze stadstaten ontstonden doordat het Griekse landschap versnipperd was door bergen en wateren, wat het moeilijk maakte om één grote eenheidsstaat te vormen. Elke polis bestond uit een stad met het omliggende land en had een eigen bestuur en wetgeving. Het waren voornamelijk landbouwstedelijke samenlevingen.

Door een groeiende bevolking en beperkte landbouwgrond gingen veel poleis over tot kolonisatie. Ze stichtten kolonies rond de Middellandse en Zwarte Zee om voedsel te verbouwen en handel te drijven.

Binnen de poleis kenden we verschillende bestuursvormen:

• Monarchie: Bestuur door één koning, vaak erfelijk.
• Aristocratie: De macht lag bij een kleine groep rijke, aanzienlijke mannen.
• Tirannie: Eén man greep op onwettige wijze de macht.
• Democratie: Burgers mochten meebeslissen in de politiek, al was dit destijds alleen voor vrije, volwassen mannen die in de stadstaat geboren waren.

De sociale lagen verschilden per polis. In Athene bestond de hiërarchie bijvoorbeeld uit vrije volwassen mannen, vreemdelingen, vrouwen en slaven. In Sparta waren er Spartanen (militairen), gedeeltelijk zelfstandige omwonenden en overwonnenen.

Ondanks de politieke verscheidenheid deelden de Griekse poleis een gemeenschappelijke cultuur in taal, schrift en religie. Ze waren polytheïstisch, wat betekent dat ze in meerdere goden geloofden. Na verloop van tijd ontstond echter het wetenschappelijk denken, waarbij filosofen zoals Thales, Plato en Aristoteles het belang van logica, observatie en het verstand benadrukten, in plaats van alles aan goden toe te schrijven. Dit legde de basis voor vakgebieden als wiskunde, natuurkunde, sterrenkunde, geneeskunde en geschiedenis.