Nectar - 3 vmbo-gt - Hoofdstuk 1 - Organismen uit vier rijken

Woorden in deze lijst (73)

Origineel

afvaleters: consumenten (bodemdieren) die leven van het afval van planten en dieren in de voedselkringloop
alcohol: een stof die gistcellen uitscheiden
antibiotica: verzamelnaam voor bacteriedodende geneesmiddelen (medicijnen) zoals penicilline
bacterierijk: de groep waar alle bacteriën bij horen; bacteriën hebben cellen met een celwand, celmembraan, cytoplasma en chromosomen die los in het cytoplasma liggen. Een aantal bacteriesoorten bewegen met zweepharen
biotechniek/biotechnologie: levende wezens (bio) voor je laten werken met een speciale werkwijze (techniek)
bladgroenkorrels: onderdelen in de plantencel waar fotosynthese plaatsvindt; daarbij wordt met energie uit zonlicht glucose gemaakt. Bladgroenkorrels geven de plant zijn groene kleur
cel: kleinste bouwsteen van een organisme; de bouw van de cellen van het plantenrijk, dierenrijk, schimmelrijk en bacterierijk is verschillend
celdeling: de manier waarop bacteriën zich vermeerderen
celkern: klein bolletje in een cel dat alles regelt wat er in de cel gebeurt; in de celkern liggen de chromosomen
celmembraan: vliesje dat bij een plantencel, schimmelcel en bacteriecel tegen de celwand aan ligt en bij een dierlijke cel aan de buitenkant ligt. De celmembraan regelt welke stoffen de cel in- en uitgaan
celwand: buitenste, stevige laag om een plantencel, schimmelcel en bacteriecel
chromosomen: dunne draden in de celkern van planten, dieren en schimmels die vooral uit DNA bestaan; bij bacteriën liggen chromosomen los in het cytoplasma
conserveren: voedsel langer houdbaar maken door de groei van schimmels en bacteriën te remmen of door schimmels en bacteriën te doden
consumenten: gebruikers van voedingsstoffen in de voedselkringloop; dieren die planten of andere dieren eten
cytoplasma: stroperige vloeistof in de cel waarin andere celonderdelen liggen; komt voor bij alle cellen
determineertabel: een keuzelijst met kenmerken voor het opzoeken van de naam van een organisme
determineren: het opzoeken van de naam van een organisme met een zoekkaart of een determineertabel
dierenrijk: de groep waar alle dieren bij horen; dieren hebben cellen met cytoplasma, een celmembraan en een celkern
DNA: de stof waaruit chromosomen vooral bestaan; DNA bevat de bouwbeschrijving van een organisme: hoe een organisme eruit ziet en hoe een organisme werkt. Organismen van één soort hebben voor 99% hetzelfde DNA
eencellig organisme: organisme dat maar uit één cel bestaat zoals boomalgen (plant), pantoffeldiertjes, bacteriën en gistcellen (schimmel)
energierijke stof: stof die energie bevat, bijvoorbeeld glucose, vetten, zetmeel en eiwitten
flora: een boek met determineertabellen en afbeeldingen van planten
fotosynthese: hierbij maakt een plant uit water en koolstofdioxide de stoffen glucose en zuurstof. Fotosynthese gebeurt in de bladgroenkorrels en er is energie uit (zon)licht voor nodig
gen: stukje DNA van een chromosoom dat één erfelijke eigenschap van een organisme bepaalt
genetisch modificeren: het veranderen van DNA van organismen om organismen nieuwe eigenschappen te geven
geslachtsnaam: de naam van het geslacht waar een organisme bij hoort; dat is het eerste deel van de wetenschappelijke naam van een organisme. De geslachtsnaam wordt altijd met een hoofdletter geschreven
gewervelde dieren: alle dieren met een wervelkolom. Vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren zijn gewervelde dieren
gist: eencellige schimmel die gebruikt wordt bij het maken van brood, bier en wijn
glucose: de belangrijkste energierijke voedingsstof; wordt tijdens de fotosynthese in bladgroenkorrels in plantencellen gemaakt en wordt daarna omgezet in andere energierijke stoffen zoals vetten, zetmeel en eiwitten
houtachtige planten: planten die stevig zijn door houtstof in de celwanden; bomen en struiken
houtcellen: cellen waarvan alleen de dikke celwanden met houtstof over zijn
houtstof: een harde en stevige stof in de celwanden van houtcellen bij houtachtige planten
inwendig skelet: skelet binnenin het lichaam; komt voor bij gewervelde dieren
kenmerk: iets waar je organismen aan herkent
koolstofdioxide: gas dat planten nodig hebben voor fotosynthese; planten halen dit gas uit de lucht
kruidachtige planten: planten die zijn stevig zijn door water in de vacuoles van de cellen; de met water volgezogen vacuoles drukken tegen de celwanden
levenskenmerken: kenmerken die bij levende wezens (organismen) voorkomen: voeding, groei, ademhaling, uitscheiding, reageren (prikkels waarnemen en daarop reageren) en voortplanting
melkzuur: een stof die melkzuurbacteriën uitscheiden; geeft de zure smaak aan yoghurt en zuurkool
melkzuurbacteriën: bacteriën die worden gebruikt bij het maken van yoghurt en zuurkool
mineralen: voedingszouten (meststoffen) die planten nodig hebben voor de groei. Schimmels en bacteriën breken afval van planten en dieren af tot mineralen
moderne biotechnologie: veranderen van het DNA van een organisme door een gen met een gewenste eigenschap in de celkern te brengen
ordening: organismen indelen in groepen door te kijken naar overeenkomsten en verschillen
orgaan: deel van een organisme met een bepaalde taak (functie)
orgaanstelsel: een aantal organen die samenwerken aan dezelfde taak (functie)
organisme: levend wezen: planten, dieren, schimmels en bacteriën
paddenstoel: het deel van een schimmel dat voor de voortplanting is; hierin ontstaan de sporen
pasteuriseren: manier van conserveren waarbij voedsel korte tijd wordt verhit op 70° C. de groei van bacteriën en (sporen van) schimmels wordt door pasteuriseren sterk geremd
penicilline: een stof afkomstig van een schimmel die de ziekteverwekkende bacteriën in je lichaam doodt door hun celwanden stuk te maken
plantenrijk: de groep waar alle planten bij horen; planten hebben cellen met een celmembraan, cytoplasma, een celkern, een vacuole, bladgroenkorrels en een celwand
producenten: makers van voedingsstoffen in de voedselkringloop; groene planten zijn producenten
reducenten: organismen die afval verteren tot mineralen in de voedselkringloop; schimmels en bacteriën zijn reducenten
rijk: groep organismen met dezelfde soort cellen. Er zijn vier rijken: plantenrijk, dierenrijk, schimmelrijk, bacterierijk
schimmelrijk: de groep waar alle schimmels bij horen; schimmels hebben cellen met een celmembraan, cytoplasma, een celkern, een vacuole en een celwand
soort: organismen behoren tot één soort als ze vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen. Nakomelingen zijn vruchtbaar als ze zelf ook weer nakomelingen kunnen krijgen
soortaanduiding: tweede deel van de wetenschappelijke naam van een organisme
sporen: de voortplantingscellen van schimmels; hieruit groeien nieuwe schimmeldraden
sporenkapsel: de kleine (zwarte) bolletjes bovenop schimmeldraden van sommige soorten schimmels; hierin ontstaan sporen
steriliseren: manier van conserveren waarbij voedsel langere tijd boven 120° C wordt verhit; bacteriën en (sporen van) schimmels gaan door pasteuriseren dood
uitwendig skelet: skelet aan de buitenkant van het lichaam; komt voor bij insecten, kreeften, krabben en sommige weekdieren
vacuole: blaasje in de cel, dat vol met water zit; hierdoor is de cel stevig. Cellen van planten en schimmels hebben een vacuole
veredelen: kruisen of fokken van planten en dieren om organismen met betere of mooiere eigenschappen te krijgen
voedselinfectie: krijg je door het eten van bedorven voedsel; veroorzaakt door giftige afvalstoffen van schimmels en bacteriën
voedselkringloop: de weg die voedingsstoffen gaan via planten, dieren, afvaleters en schimmels en bacteriën
weefsel: een groep cellen met dezelfde vorm en taak (functie)
wervelkolom: op elkaar gestapelde (kolom) wervels aan de rugzijde van gewervelde dieren
wetenschappelijke naam: de Latijnse naam van organismen die iedereen over de hele wereld gebruikt; bestaat uit de geslachtsnaam en de soortaanduiding
zoekkaart: een blad met vragen over kenmerken van organismen; voor het opzoeken van de naam van een organisme, vaak met plaatjes erbij
zuiveringsinstallatie: een aantal grote tanks waarin bacteriën afvalstoffen in rioolwater afbreken tot koolstofdioxide, water en mineralen
zwamvlok: het netwerk van draden van een schimmel waarmee de schimmel voedsel opzuigt. De schimmeldraden kunnen overal in groeien: in de bodem, in dood hout of in voedsel
kloppende vacuole: vacuole in een pantoffeldiertje, hiermee pompt het pantoffeldiertje water de cel uit
mitochondriën: organellen van een cel die glucose verbranden
organellen: onderdelen van de cel met een eigen taak
voedselvacuole: instulping van het celmembraan waaruit een blaasje ontstaat. In het blaasje wordt het voedsel verteerd