Nectar - 2-3 havo/vwo - Hoofdstuk 9 - Gezondheid

Woorden in deze lijst (135)

Origineel

aangeschoten: een beetje dronken; de hersenen worden verdoofd door alcohol, maar je denkt dat je juist meer kunt
actieve immuniteit: je lichaam gaat zelf aan het werk om antistoffen te maken, vindt plaats bij een eerste infectie met een ziekteverwekker of bij vaccinatie
afhankelijk: je kunt niet zonder een bepaalde stof uit een genotmiddel of drug
afkicken: het ontwennen van een drug
afweer: uitschakelen van ziekteverwekkers door witte bloedcellen
afweerremmers: medicijnen die het afweersysteem remmen, waardoor de kans op afstoting van een donororgaan kleiner wordt
alcohol: vloeistof in alcoholische dranken waardoor je hersenen verdoofd worden; het is een verslavende stof
alcoholvergiftiging: zoveel drinken, dat de alcohol de hersenen volledig uitschakelt; je raakt in coma
alvleesklier: orgaan dat in de buik tegen de onderkant van de maag ligt; maakt de hormonen glucagon en insuline
aminozuren: bouwstenen van eiwitten
antigenen: stoffen aan de buitenkant van cellen of virussen; hieraan herkent je lichaam of cellen lichaamsvreemd zijn of lichaamseigen
antistoffen: stoffen die ziekteverwekkers bestrijden; elke ziekteverwekker heeft een eigen antistof
bacteriën: microscopisch kleine organismen die ziekten kunnen veroorzaken
besmetting: ziekteverwekkers zijn je lichaam binnengedrongen, een ander woord is infectie
bewustzijnsveranderende middelen: drugs die je hersenen anders laten werken, waardoor je de werkelijkheid anders beleeft
bilirubine: stof waarin hemoglobine wordt omgezet, bij afbraak van rode bloedcellen in de lever. Bij resusziekte hebben baby's een gele kleur door bilirubine in hun bloed
binge-drinken: veel alcohol (5 of meer glazen) drinken in korte tijd
blaas: hierin sla je de urine tijdelijk op
bloeddonor: iemand die bloed geeft voor bloedtransfusies
bloedgroep: geeft aan welke antigenen er op het membraan van je rode bloedcellen zitten
bloedklontering: door de antistoffen in het bloedplasma ‘plakken’ de rode bloedcellen aan elkaar als je bloed krijgt van een verkeerde bloedgroep
bloedstolling: het dichtmaken van een wondje dankzij bloedplaatjes en stollingseiwitten
bloedtransfusie: het toedienen van bloed
bloedvaatje (in huid): helpt bij de regeling van de temperatuur door de huid, door het wijder worden koel je af, door het nauwer worden houd je warmte vast
blowen: het roken van hasj of wiet, in (meestal) de vorm van een joint
cholesterol: vetachtige stof die gemaakt wordt door de lever
chronische bronchitis: chronische ziekte van de ademhalingsorganen. De bronchiën zijn steeds ontstoken en het slijmvlies maakt extra slijm aan
chronische ziekte: ziekte die nooit meer overgaat
comazuipen: zoveel alcohol drinken dat je in coma raakt
COPD: chronische ziekten van de ademhalingsorganen. Hieronder vallen chronische bronchitis en longemfyseem
diabetes: ziekte waarbij mensen te weinig insuline maken of insuline steeds minder goed werkt; hierdoor wordt glucose niet goed door de cellen opgenomen; en blijft er te veel glucose in het bloed. Een ander woord is suikerziekte
diabetes type 1: ziekte waarbij je te weinig insuline maakt
diabetes type 2: ziekte waarbij insuline steeds minder goed werkt
diagnose: vaststellen welke ziekte je hebt
donor: iemand die een orgaan weggeeft
donorregister: lijst waarin wordt opgeslagen wie donor wil zijn en wie niet
dronken: de hersenen worden verdoofd door alcohol waardoor het horen, zien, denken, bewegen en reageren moeilijker gaat
drugs: stoffen die je hersenen beïnvloeden, bijvoorbeeld wiet, cocaïne en xtc
etter: bestaat uit dode witte bloedcellen, verteerde bacteriën en de resten van kapotte huidcellen, een ander woord is pus
fibrinedraden: kleverige draden die ontstaan tijdens de bloedstolling; ontstaan uit onder andere fibrinogeen
fibrinogeen: belangrijkste stollingseiwit in je bloed
filtratie: het uitpersen van bloedplasma uit de haarvaten door de bloeddruk
gal: gal verdeelt vet in kleine druppeltjes zodat enzymen het vet beter kunnen verteren; de lever maakt gal en de galblaas slaat het op
geestelijk afhankelijk: je denkt steeds aan het genotmiddel waaraan je verslaafd bent en hebt het gevoel niet zonder te kunnen
geheugencellen: witte bloedcellen die na een infectie blijven bestaan; bij een tweede infectie met dezelfde ziekteverwekker kunnen deze witte bloedcellen snel de juiste antistoffen maken
genotmiddelen: product dat je bij inname een lekker gevoel geeft, bijvoorbeeld alcohol en sigaretten (tabak)
gezondheidszorg: mensen en voorzieningen voor de gezondheid, zoals de huisarts, het ziekenhuis en de tandarts
gezwel: een ophoping van cellen die ontstaat doordat cellen niet stoppen met delen, een ander woord is tumor
glucagon: hormoon dat de omzetting van glycogeen in glucose regelt
glucose: soort koolhydraat; glucose is de belangrijkste energierijke voedingsstof voor de verbranding
glycogeen: een lange ‘ketting’ van glucosedeeltjes; wordt gevormd door de lever, bij de opslag van glucose
griep: ziekte veroorzaakt door het griepvirus; je hebt pijn in je spieren, hoofdpijn, koorts en soms ben je daarbij verkouden
hoornlaag: bovenste laag van de opperhuid die steeds afslijt
hormonen: stoffen in je bloed die allerlei processen in je lichaam regelen zoals de hoeveelheid glucose in je bloed
huidkanker: kiemcellen in de huid gaan zich extra snel delen en vormen zo een kwaadaardig gezwel
hypothalamus: stukje hersenen onder de grote hersenen, dat de temperatuur, bloeddruk, honger en dorst regelt
ijzer: stof die onderdeel is van hemoglobine in je rode bloedcellen
immuun: je wordt niet (meer) ziek van een ziekteverwekker, doordat witte bloedcellen snel de juiste afweerstoffen ertegen maken
incubatietijd: tijd tussen besmetting en de eerste ziekteverschijnselen
inenting: ander woord voor vaccinatie; je krijgt een vaccin met een verzwakte ziekteverwekkers toegediend
infectie: ziekteverwekkers zijn je lichaam binnengedrongen, een ander woord is besmetting
infectieziekten: ziekten die door infectie met ziekteverwekkers ontstaan
insuline: hormoon dat na een maaltijd de opslag van glucose in de spieren en de lever regelt
kiemlaag: tweede laag van huid; hier ontstaan steeds nieuwe huidcellen
kippenvel: haartjes die rechtop gaan staan als je het koud hebt. Bij dieren werkt dit isolerend, bij mensen niet meer
koolstofmonoxide: giftige stof in tabaksrook; hecht zich aan hemoglobine in je bloed
lederhuid: laag van de huid onder de opperhuid
leefstijl: al je gewoonten van eten, drinken, roken, slapen, (school)werk, bewegen en ontspannen
lever: uitscheidingsorgaan dat giftige stoffen zoals medicijnen en alcohol omzet in minder schadelijke stoffen en oude rode bloedcellen afbreekt en er gal van maakt
leverader: hierdoor stroomt zuurstofarm bloed van de lever naar de onderste holle ader
leverslagader: hierdoor stroomt zuurstofrijk bloed van de aorta naar de lever
lichaamseigen: antigenen op je eigen cellen
lichaamsvreemd: antigenen op een ziekteverwekker
lichamelijk afhankelijk: het lichaam heeft het genotmiddel nodig om te functioneren
longemfyseem: chronische ziekte van de ademhalingsorganen. De longblaasjes knappen, waardoor je minder zuurstof op kan nemen in het bloed
longkanker: gezwel of tumor in de longen; de kans erop wordt groter door roken
micro-organismen: organismen die zo klein zijn dat je ze niet met het blote oog kunt zien
nefron/nefronen: zorgt voor de zuivering van je bloed
nicotine: verslavende stof in tabak, veroorzaakt hoge bloeddruk en versnelt de hartslag
nier: uitscheidingsorgaan dat giftige stoffen, overbodige stoffen en overtollige stoffen zoals zouten en water uit het bloed haalt
nierkanaaltje: onderdeel van een nefron; hier vindt resorptie van nuttige stoffen uit de voorurine plaats
onderhuids bindweefsel: onderste laag van de huid waarin de bloedvaatjes en zenuwen lopen en waarin vet is opgeslagen
ontwenningsverschijnselen: klachten die je krijgt na het stoppen met alcohol of een andere drug
opperhuid: buitenste laag van de huid
orgaanafstoting: het vernietigen van een donororgaan door de witte bloedcellen van de patiënt
orgaantransplantatie: een ziek orgaan vervangen door een donororgaan
passieve immuniteit: je krijgt antistoffen tegen een ziekteverwekker ingespoten
pigment: korreltjes bruine kleurstof in de huid; beschermen tegen zonlicht
poortader: vervoert stoffen vanuit de darmen en de maag naar de lever
prognose: voorspellen hoe de ziekte en het herstel zal verlopen
propvorming: bloedplaatjes klonteren samen als een bloedvat kapot is
pus: bestaat uit dode witte bloedcellen, verteerde bacteriën en de resten van kapotte huidcellen, een ander woord is etter
resorptie: het terug opnemen van stoffen in je bloed
resusantigeen: een bepaald antigeen op de rode bloedcellen
resusfactor: geeft aan of je het resusantigeen wel of niet op je rode bloedcellen hebt
resusnegatief: dit ben je als je rode bloedcellen geen resusantigeen hebben
resuspositief: dit ben je als je rode bloedcellen wel het resusantigeen hebben
resusziekte: aandoening van ongeboren en pasgeboren baby's die optreedt als een resusnegatieve moeder antistoffen maakt tegen het bloed van haar resuspositieve baby
rillen: spiertjes in je huid trekken samen waardoor je warmer wordt
schimmels: micro-organismen die ziekten kunnen veroorzaken, bijvoorbeeld zwemmerseczeem
seruminjectie: prik met antistoffen tegen de ziekteverwekker
sociaal afhankelijk: je hebt het genotmiddel nodig vanwege het contact met mensen waarmee je een genotmiddel gebruikt
stimulerende middelen: drugs die je hersenen sneller laten werken; je wordt actiever
suikerziekte: ziekte waarbij je te weinig insuline maakt of de insuline steeds minder goed werkt. Hierdoor wordt glucose niet goed door de cellen opgenomen; en blijft er te veel glucose in het bloed, een ander woord is diabetes
symptomen: ziekteverschijnselen, bijvoorbeeld bij verkoudheid een verstopte neus en bij griep spierpijn
talg: vettige stof die het haar en de hoornlaag van de huid beschermt en soepel houdt
teer: zwarte stof uit rook van sigaretten die aan de binnenkant van je luchtwegen blijft kleven, beschadigt de luchtwegen en kan longkanker veroorzaken
tumor: een ophoping van cellen die ontstaat doordat cellen niet stoppen met delen; een ander woord is gezwel
uitscheiding: overtollige, overbodige en giftige stoffen uit je bloed halen en buiten het lichaam brengen
uitscheidingsorganen: organen die afvalstoffen en overbodige stoffen uit het bloed halen; dat zijn nieren, lever, longen en huid
uitzaaiing: een nieuw gezwel dat is ontstaan doordat losse tumorcellen zich via het bloed of de lymfe in het lichaam verspreid hebben
ultraviolette straling (uv-straling): onderdeel van de zonnestraling; door deze straling maakt de huid pigment en kun je verbranden. Wordt ook wel uv-straling genoemd
universele donor: donor met bloedgroep 0; kan aan iedereen bloed doneren omdat zijn bloedcellen geen antigenen bevatten
universele ontvanger: iemand met bloedgroep AB; heeft geen antistoffen en kan daardoor elke bloedgroep ontvangen
ureum: stof die ontstaat bij de afbraak van aminozuren in de lever; wordt uitgescheiden door de nieren
urine: oplossing van ureum, andere afvalstoffen en overtollige stoffen; wordt gemaakt in de nieren
vaccin: bevat de antigenen van de ziekteverwekker, waardoor je immuun wordt
vaccinatie: ander woord voor inenting; je krijgt een vaccin met een verzwakte ziekteverwekkers toegediend
verdovende middelen: drugs die je hersenen trager laten werken; werken versuffend
verkoudheid: ziekte veroorzaakt door het verkoudheidsvirus; slijmvliezen van je mond, neus en keel zetten op
verslaafd: je kunt moeilijk stoppen met een genotmiddel
virussen: microscopisch kleine ziekteverwekkers; infecteert gastheercellen met erfelijk materiaal om zich zo te vermeerderen
voorurine: ontstaat in nefronen; vloeistof die uit de kluwens van haarvaten geperst wordt; bestaat uit water, zouten, glucose en afvalstoffen
witte bloedcellen: bloedcellen die ziekteverwekkers bestrijden door ze in te sluiten (vreetcellen) of door antistoffen te maken (antistofcellen)
ziekteverwekkers: veroorzakers van infectieziekten; bijvoorbeeld bacteriën, schimmels en virussen
zweet: uitgescheiden vocht om af te koelen als je te warm wordt; doordat zweet op je huid verdampt, koel je af
zweetklieren: klieren in de lederhuid die zweet produceren
epidemie: als heel veel mensen tegelijk dezelfde ziekte krijgen, bijvoorbeeld griep
gastheercel: cel waarin een virus zich kan vermeerderen
griepprik: vaccinatie met antigenen van een aantal griepvirusvarianten
influenza: ander woord voor griep
influenzavirus: virus dat griep veroorzaakt
pandemie: wereldwijde epidemie
receptoren: structuren met verschillende vormen op een celmembraan; op deze plaatsen kunnen hormonen of virussen zich hechten aan een cel
RNA: een stof met een vergelijkbare functie als DNA. Het RNA van een virus bevat informatie voor de bouw van het virus