Nectar - 2-3 havo/vwo - Hoofdstuk 12 - Erfelijkheid en evolutie

Woorden in deze lijst (53)

Origineel

co-dominant: twee allelen die beide tot uiting komen
cyanobacteriën: blauwalg, de eerste organismen op aarde; ze kunnen net als planten zuurstof produceren
DNA: onderdeel van een chromosoom. DNA bevat de ‘bouwbeschrijving’ voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme
dominant: het overheersende allel van de twee allen voor een eigenschap; een dominant allel noteer je met een hoofdletter
drager: bij recessief overervende aandoeningen ben je drager van een ziekte als je één recessief allel hebt (Aa), je bent dan niet ziek
erfelijke eigenschap: eigenschap die vastligt in de genen, ouders kunnen deze doorgeven aan hun kinderen
erfelijke variatie: hoeveel verschillende genotypen er bestaan van eigenschappen binnen een soort; bepaalt hoe goed een soort zich kan aanpassen aan veranderde omstandigheden
erfelijkheidsvoorlichting: advies dat je kunt krijgen om de kans op een kind met een erfelijke aandoening te krijgen te bepalen
evolutie: het (langzaam) veranderen van soorten en het ontstaan van nieuwe soorten
evolutietheorie: theorie die het veranderen van soorten en het ontstaan van nieuwe soorten verklaart
gemeenschappelijke voorouder: soort waaruit verschillende organismen zich ontwikkeld hebben
genenbank: plaats waar zaden van verschillende rassen van land- en tuinbouwgewassen bewaard worden
genetische erosie: allelen verdwijnen doordat bij veredeling op andere allelen geselecteerd wordt
genetisch gemodificeerd organisme (ggo): organisme waarin het DNA door mensen is veranderd
genetisch modificeren: het DNA van een organisme opzettelijk veranderen
genotype: informatie van de twee allelen voor een eigenschap; je noteert het genotype met twee letters. Genotype wordt ook gebruikt als het gaat om de informatie op al je genen
gentherapie: iemand beter maken door het DNA te veranderen
gewervelde dieren: dieren met een wervelkolom en een schedel met kaken; vissen, amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren
heterozygoot: twee ongelijke allelen voor een eigenschap
homozygoot: twee gelijke allelen voor een eigenschap
injecteren: inspuiten met een naald; manier om een nieuw gen in de cellen te krijgen
intermediair fenotype: tussenvorm die ontstaat als beide allelen van een genenpaar aanwezig zijn en even sterk zijn
isolatie: groepen organismen van een soort hebben geen contact meer met elkaar; ze kunnen dan verschillende eigenschappen krijgen en uiteindelijk verschillende soorten worden
kruising: als twee ouders samen nakomelingen krijgen; bij dieren, planten en bij mensen in erfelijkheidsvraagstukken
kruisingsschema: schema waarin je snel overzicht krijgt van de mogelijke genotypen van de nakomelingen bij een kruising; zo bepaal je wat de kans is op een bepaalde eigenschap bij een nakomeling
mensachtigen: organismen die rechtop lopen; Australopithecus en Homo-soorten
monogeen: een erfelijke eigenschap, bijvoorbeeld een aandoening, die door één gen bepaald wordt
mutaties: veranderingen van het DNA, hierdoor is er variatie binnen een soort
natuurlijke selectie: organismen met gunstige eigenschappen overleven en hebben meer kans om zich voort te planten dan organismen met ongunstige eigenschappen
nieuwe soort: een soort die nog niet bestond en is ontstaan uit een al bestaande soort
ongewervelde dieren: dieren zonder wervelkolom
opponeerbaar: een opponeerbare duim kan tegenover de vingers geplaatst worden, zodat het dier goed kan pakken; kenmerk van apen en mensen
ozonlaag: deel van de atmosfeer waarin veel ozon zit. Ozon houdt veel schadelijke uv-straling tegen
plasmide: cirkelvormig stukje DNA dat bacteriën onderling uitwisselen; kan door mensen gebruikt worden als vector om een stukje DNA in een bacterie te brengen
prenataal onderzoek: onderzoek naar het ongeboren kind in de baarmoeder
recessief: het allel voor een eigenschap dat onderdrukt kan worden; een recessief allel noteer je met een kleine letter
rudimentair orgaan: orgaan dat zijn functie gedeeltelijk of helemaal verloren heeft
sikkelcelziekte: aandoening waarbij rode bloedcellen star en sikkelvormig worden nadat ze zuurstof afgegeven hebben
stamboom: een overzichtelijk schema, waarin familielieden staan, met hun familienaam en het fenotype dat ze voor een bepaalde eigenschap hebben. Een stamboom kan ook de afstamming van groepen organismen laten zien
survival of the fittest: organismen die de omstandigheden kunnen overleven, kunnen zich voortplanten; hierdoor gaat een soort steeds beter passen in zijn omgeving
transgeen: een transgeen organisme bevat DNA dat afkomstig is uit een ander soort organisme
variatie: de verschillende verschijningsvormen of fenotypen bij een soort
variatie in eigenschappen: organismen van een soort hebben verschillende kenmerken
vector: transportmiddel om een gen in een cel te krijgen als je DNA wilt veranderen
veredeling: door selectie en kruising ontstaan verschillende rassen met eigenschappen die gunstiger zijn
verwant: verwante organismen hebben veel overeenkomstige kenmerken, doordat ze een recente gemeenschappelijke voorouder hebben
verwantschapsschema: schema waarin je de afstamming van verwante soorten en hun uitgestorven voorouders aangeeft
virus: een virus kan door mensen gebruikt worden als vector om DNA in een cel te brengen
evolutie: het (langzaam) veranderen van soorten en het ontstaan van nieuwe soorten
creationisme: goden of een god zijn verantwoordelijk voor het ontstaan van planten, dieren en mensen
epigenetica: het onderzoeksgebied dat omkeerbare erfelijke veranderingen bestudeert; het gedrag of invloeden uit de omgeving van ouders hebben gevolgen voor het tot uiting komen van eigenschappen bij de nakomelingen
neo-darwinisme: de combinatie van de ideeën van Darwin en Mendel en de kennis over DNA
oerkrachten: krachten in de natuur zoals storm, bliksem, vulkaanuitbarstingen