Nectar - 5 vwo - Hoofdstuk 10 - Voeding en vertering

Woorden in deze lijst (88)

Origineel

actieve plaats: De plaats waar het enzymmolecuul bindt aan het substraatmolecuul.
activeringsenergie: De energie die nodig is om de reactie te starten.
additieven: Stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of langer houdbaar te maken.
ADH: aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van een voedingsstof (N.B. ADH is ook een hormoon, zie H12)
ADI: Aanvaardbare dagelijkse inname; de maximale hoeveelheid van een additief die je per dag per kg lichaamsgewicht zonder problemen kunt eten.
alvleessap: Product van de alvleesklier, bevat de pH verhogende stof HCO3- en enzymen die koolhydraten, eiwitten en vetten verteren.
aminozuren: bouwstenen van eiwitten
amylase: Enzym dat zetmeel afbreekt.
antiport: Transport waarbij stoffen samen in tegengestelde richting door een membraan bewegen.
apolair: met een gelijke ladingsverdeling
appendix: wormvormig aanhangsel van de blindedarm
atherosclerose: Dichtslibben van de slagaders door vetophoping.
bilirubine: afbraakproduct van hemoglobine, afkomstig uit levercellen
blindedarm: begin van de dikke darm
chylomicron: Een blaasje vetten, verpakt in een hydrofiele coating.
chymotryptase: Enzym uit de alvleesklier dat eiwitmoleculen en polypeptiden afbreekt.
condensatie: Reactie bij de assimilatie van moleculen waarbij water afsplitst.
cotransport: Transport waarbij stoffen samen bewegen samen door een membraan.
darmflora (microbiotica): de verschillende soorten in je darmkanaal
darmplooien: Golfvormige opbouw van de wand van de dunne darm, waardoor het oppervlak voor de resorptie vergroot.
darmsapklieren: Klieren in de darmwand die darmsap met enzymen afgeven aan de dunne darm.
denatureren: Verlies van de ruimtelijke structuur van eiwitten, waardoor ze ook hun werking verliezen.
diglyceride: Vetachtige stof, bestaat uit glycerol en twee vetzuren.
dikke darm: Deel van het verteringskanaal na de dunne darm, bevat bacteriën (darmflora). Haalt water uit de voedselbrij.
dipeptidase: Enzym dat een dipeptide splitst in twee aminozuren.
dipeptiden: een molecuul dat bestaat uit twee aminozuren
disacharide: twee aan elkaar gekoppelde monosachariden, bijvoorbeeld twee moleculen glucose vormen maltose
dunne darm: Deel van het verteringskanaal tussen de maag en dikke darm. Zie: darmsapklieren en resorptie
eiwitten: - bouwstof voor onder andere enzymen en spieren - brandstof
emulsie: Een mengsel van vloeistoffen die normaal gesproken niet mengen (zoals water en olie).
endeldarm (rectum): Laatste stuk van de dikke darm, slaat ontlasting op.
enzymen: Eiwitten die een specifieke reactie versnellen zonder zelf te veranderen.
enzym-substraatcomplex: binding van een enzymmolecuul met het bijbehorende substraatmolecuul
gal: Product van de lever, draagt bij aan de vertering van vetten door het oppervlak van vetdruppels te vergroten (emulgeren). De galblaas slaat gal tijdelijk op.
gebreksziekte: Ziekten die ontstaan bij een gebrek aan een vitamine.
HDL ('high density lipoproteins'): Transportblaasjes in de bloedbaan met veel eiwitten die cholesterol uit de bloedbaan naar de lever transporteren.
hydrofoob: onoplosbaar in water
hydrolyse: Splitsen van een macromolecuul met behulp van water.
koolhydraten: - brandstof voor de cellen in de vorm van glucose - bouwstof voor bijvoorbeeld receptoreiwitten - reservestof voor mens en dier (glycogeen)
LDL ('low density lipoproteins'): Transportblaasjes die cholesterol uit de lever in de bloedbaan afgeven.
lipase: Enzym uit de alvleesklier dat vetmoleculen afbreekt tot glycerol, vetzuren en monoglyceriden.
lymfevaten: Transportvaten naast het bloedvatsysteem, vervoeren het grootste deel van in de darm opgenomen vetachtige stoffen naar de ondersleutelbeenaders.
maag: Deel van het verteringskanaal tussen slokdarm en twaalfvingerige darm. Kneedt het voedsel (zie darmperistaltiek), verteert eiwitten, doodt bacteriën door maagzuur.
maagportier: Kringspier aan het einde van de maag die het voedsel in de maag vasthoudt en beetje bij beetje doorgeeft aan de twaalfvingerige darm.
maagsapklieren: Klieren die maagsap afgeven aan de maaginhoud.
macromoleculen: Moleculen die zijn opgebouwd uit grote aantallen kleinere moleculen.
mechanische verkleining: Het verkleinen van voedseldeeltjes door te kauwen. Hierdoor neemt het oppervlak van de voedseldeeltjes toe.
micellen: kleine vetdruppeltjes, van enkele tientallen nanometers groot, in een emulsie
microbioom: Alle micro-organismen soorten die in en op je lichaam leven.
microvilli: Membraanuitstulpingen van de dekweefselcellen in de darmwand. Geven een vergroting van het darmoppervlak.
monoglyceride: Vetachtige stof, bestaat uit glycerol en een vetzuur.
monosacharide: enkelvoudig suiker molecuul, bijvoorbeeld glucose
Na+-K+-pomp: Membraaneiwit dat Na+-ionen actief de cel uitpompt en K+-ionen de cel in.
nuclease: Enzymen uit het alvleessap en dunne darmsap die DNA en RNA uit het voedsel afbreken.
oligopeptide: een macromolecuul van een klein aantal aminozuren
optimum-pH: De pH (zuurgraad) waarbij de werkzame enzymmoleculen samen het hoogste aantal omzettingen per tijdseenheid verrichten.
optimumtemperatuur: De temperatuur waarbij de werkzame enzymmoleculen samen het hoogste aantal omzettingen per tijdseenheid verrichten.
pepsinogeen: Inactief pro-enzym van de maagsapklieren waaruit in de maag onder invloed van het zoutzuur het actieve pepsine ontstaat.
peptase: Actief enzym in de maag dat eiwitten afbreekt.
peptidase: Enzym dat polypeptiden en oligopeptiden splitst. Een exopeptidase snijdt een aminozuur aan het uiteinde af, een endopeptidase knipt middenin een polypeptide.
peptidebinding: binding tussen een carboxylgroep (-COOH) en een aminogroep (-NH2) van twee aminozuren
peristaltische bewegingen: Samentrekking van lengte- en kringspieren, waardoor de voedselbrij door het darmkanaal gaat.
polair: met een ongelijke ladingsverdeling
polypeptide: een macromolecuul van enkele tientallen aminozuren
polysacharide: macromolecuul, opgebouwd uit een groot aantal monosachariden
poortader: Bloedvat (ader) dat stoffen van het darmkanaal naar de lever transporteert
prebiotica: Onverteerbare plantenresten waar nuttige bacteriën in je darm van leven.
probiotica: Bacteriën in je voedsel die je gezondheid bevorderen.
resorptie: de opname van voedingsstoffen
slokdarm: Eerste deel van het verteringskanaal, brengt voedsel van mondholte naar maag.
speekselklieren: Klieren die speeksel afgeven aan de mondholte.
spoorelementen: Mineralen waar je maar weinig nodig hebt.
substraatmolecuul: Het molecuul of de moleculen waar het enzymmolecuul op inwerkt.
substraatspecifiek: Enzymen katalyseren de reactie van slechts één type substraat.
symport: Transport waarbij stoffen samen in dezelfde richting door een membraan bewegen.
tight-junction: strakke verbindingen tussen twee cellen, onder andere in het darmepitheel
triglyceride: Vetmolecuul, bestaat uit glycerol en drie vetzuren.
tryptase: Enzym uit de alvleesklier dat eiwitmoleculen en polypeptiden afbreekt.
twaalfvingerige darm: Begin van de dunne darm, waarin alvleessap en gal uitkomen.
vertering: de afbraak van moleculen uit het voedsel door enzymen
verteringsenzymen: Enzymen die samengestelde moleculen in het verteringskanaal afbreken tot voor de darmcellen opneembare moleculen.
vetten: - brandstof voor cellen - bouwstof voor membranen en hormonen - warmte-isolatie - reservestof voor mens en dier
villi: Darmvlokken, uitstulping van de wand van de dunne darm, waardoor het oppervlak voor de resorptie vergroot.
vitaminen: Essentiële voedingsstoffen die het lichaam in kleine hoeveelheden nodig heeft.
voedingsstoffen: onderdelen van voedingsmiddelen, zoals eiwitten en koolhydraten
voedingsvezels: onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen
voedselallergie: een heftige reactie op een normale voedingsstof
zoutzuur: Zuur uit de maagsapklieren dat bacteriën doodt en bijdraagt aan de eiwitvertering door pepsinogeen te activeren tot het actieve pepsine. Heet ook wel maagzuur.