Nectar - 4 vmbo-gt - Hoofdstuk 11 - Erfelijkheid

Woorden in deze lijst (38)

Origineel

aangeboren aandoening: een afwijking of ziekte die een kind al bij de geboorte heeft; deze kan erfelijk zijn, ontstaan zijn door een fout bij de meiose of door schadelijke stoffen of ziekteverwekkers die via de placenta bij het embryo zijn gekomen
aanleg: van sommige eigenschappen is alleen de aanleg erfelijk, je moet nog wel oefenen of trainen om het goed te kunnen; bijvoorbeeld de aanleg om goed te kunnen tennissen
bevruchting: samensmelten van de kern van een zaadcel met de kern van een eicel
chromosomen: een soort draden in de kernen van cellen; ze bestaan uit de stof DNA en bevatten de bouwbeschrijving van een organisme
chromosomenkaart: een overzichtelijke rangschikking van de paren chromosomen uit een cel van een organisme; de chromosomen liggen van groot naar klein
DNA: stof in de celkernen, waaruit chromosomen bestaan; bevat de bouwbeschrijving van een organisme
dominant: het overheersende gen van twee genen die een eigenschap bepalen; een dominant gen noteer je met een hoofdletter (bijvoorbeeld A)
dominant overervende aandoening: aandoening die veroorzaakt wordt door een dominant gen; je bent ziek als je één dominant gen hebt (Aa) of twee dominante genen (AA)
drager: iemand die een recessief gen voor een bepaalde erfelijke aandoening bezit, maar deze aandoening zelf niet heeft; komt voor bij recessief overervende aandoeningen
eigenschappen: alle kenmerken van een organisme
erfelijke aandoening: een aandoening die wordt veroorzaakt door een ‘fout’ in een gen
erfelijke eigenschappen: eigenschappen die worden bepaald door de bouwbeschrijving die je van je ouders hebt gekregen; je hebt er zelf geen invloed op
F1-generatie: de nakomelingen van de oudergeneratie ofwel P-generatie; wordt ook wel generatie 2 genoemd
F2-generatie: de nakomelingen van de F1-generatie; wordt ook wel generatie 3 genoemd. De F2-generatie zijn de kleinkinderen van de oudergeneratie (P-generatie)
fenotype: ander woord voor verschijningsvorm van een eigenschap; het fenotype wordt bepaald door het genotype en door invloeden vanuit de omgeving
gen: een klein stukje DNA op een chromosoom, dat informatie voor één eigenschap bevat
genoom: alle chromosomen met hun genen van een organisme; wetenschappers proberen het genoom van soorten organismen in kaart te brengen
genotype: alle genen op alle chromosomen samen. Ook voor één eigenschap spreek je van genotype; voor elke eigenschap heb je twee genen die je weergeeft met twee letters
geslachtschromosomen: chromosomenpaar dat bepaalt welk geslacht je hebt; vrouwen hebben XX en mannen hebben XY
heterozygoot: een organisme bezit twee ongelijke genen voor een eigenschap; bijvoorbeeld Aa of Rr
homozygoot: een organisme bezit twee gelijke genen voor een eigenschap; bijvoorbeeld genotype AA of rr
intermediair: de genen voor een eigenschap hebben beide evenveel invloed, waardoor het fenotype precies tussen de dominante eigenschap en de recessieve eigenschap in zit. Het intermediaire genotype is altijd heterozygoot
kruising: twee organismen krijgen samen nakomelingen
kruisingsschema: schema waardoor je snel overzicht krijgt van de mogelijke combinaties van genen die de nakomelingen van hun ouders krijgen
meiose: celdeling waarbij voortplantingscellen (geslachtscellen) gemaakt worden met de helft van het aantal chromosomen; bij de mens is dat van 46 chromosomen naar 23 chromosomen. Een ander woord voor meiose is reductiedeling
mitose: gewone celdeling, waarbij een cel zich in twee identieke cellen deelt die beide hetzelfde aantal chromosomen bevatten als de oorspronkelijke cel; bij de mens is dat van 46 chromosomen naar 46 chromosomen
mutatie: een verandering van het DNA
P-generatie: de eerste generatie van een kruising ofwel de oudergeneratie
prenataal onderzoek: (erfelijkheids)onderzoek tijdens de zwangerschap bij het ongeboren kind; kan door echoscopie, vruchtwaterpunctie of door de vlokkentest
recessief: het onderdrukte gen van twee genen die een eigenschap bepalen; een recessief gen noteer je met een kleine letter (bijvoorbeeld a)
recessief overervende aandoening: aandoening die veroorzaakt wordt door een recessief gen; je bent ziek als je beide recessieve genen bezit (aa), bezit je één recessief gen (Aa), dan ben je drager
reductiedeling: celdeling waarbij voortplantingscellen gemaakt worden; (zie ook meiose)
stamboom: een overzichtelijk schema, waarin je de familieleden noteert en het fenotype dat ze voor een bepaalde eigenschap hebben
DNA-onderzoek: DNA van de ene persoon vergelijken met het DNA van een andere persoon
DNA-profiel: het bandjespatroon van het DNA van een persoon; dat is voor iedereen uniek en wordt gebruikt om mensen op te sporen of verwantschap aan te tonen
embryosplitsing: een delende bevruchte eicel wordt gesplitst in een aantal delen, die zich elk tot een nakomeling ontwikkelen
kloon: nakomeling die ontstaan is door ongeslachtelijke voortplanting; heeft precies dezelfde genen als het organisme waaruit het is ontstaan
verwantschap: een biologische relatie tussen personen