Nectar - 2-3 vwo - Hoofdstuk 12 - Erfelijkheid en evolutie

Woorden in deze lijst (55)

Origineel

co-dominant: twee allelen die beide tot uiting komen
cyanobacteriën: blauwalgen, de eerste organismen op aarde; ze kunnen net als planten zuurstof produceren
DNA: onderdeel van een chromosoom; DNA bevat de ‘bouwbeschrijving’ voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme
dominant: het overheersende allel van de twee allelen voor een eigenschap; een dominant allel noteer je met een hoofdletter
drager: bij recessief overervende aandoeningen ben je drager van een ziekte als je één recessief allel hebt (Aa), je bent dan niet ziek
erfelijke eigenschap: eigenschap die vastligt in de genen, ouders kunnen deze doorgeven aan hun kinderen
erfelijke variatie: hoeveel verschillende genotypen er bestaan van eigenschappen binnen een soort
erfelijkheidsvoorlichting: advies dat je kunt krijgen om de kans op een kind met een erfelijke aandoening te krijgen te bepalen
evolutie: het (langzaam) veranderen van soorten en het ontstaan van nieuwe soorten
evolutietheorie: theorie die het veranderen van soorten en het ontstaan van nieuwe soorten verklaart
gemeenschappelijke voorouder: soort waaruit verschillende organismen zich ontwikkeld hebben
genenbank: plaats waar zaden van verschillende rassen van land- en tuinbouwgewassen bewaard worden
genetische erosie: allelen verdwijnen doordat bij veredeling op andere allelen geselecteerd wordt
genetisch gemodificeerd organisme (ggo): organisme waarin het DNA door mensen is veranderd
genetisch modificeren: het DNA van een organisme opzettelijk veranderen
genotype: informatie van de twee allelen voor een eigenschap; je noteert het genotype met twee letters; genotype wordt ook gebruikt als het gaat om de informatie op al je genen
gentherapie: iemand beter maken door het DNA te veranderen
gewervelde dieren: dieren met een wervelkolom en een schedel met kaken; vissen, amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren
heterozygoot: twee verschillende allelen voor een eigenschap
homologe organen: organen met hetzelfde bouwplan, maar met verschillende functies
homozygoot: twee gelijke allelen voor een eigenschap
injecteren: inspuiten met een naald; manier om een nieuw gen in de celkern te krijgen
intermediair fenotype: tussenvorm die ontstaat als beide allelen van een genenpaar aanwezig zijn en even sterk zijn
isolatie: groepen organismen van een soort hebben geen contact meer met elkaar; ze kunnen dan verschillende eigenschappen krijgen en uiteindelijk verschillende soorten worden
kruising: als twee ouders samen nakomelingen krijgen; bij dieren, planten en bij mensen in erfelijkheidsvraagstukken
kruisingsschema: schema waarin je snel overzicht krijgt van de mogelijke genotypen van de nakomelingen bij een kruising; zo bepaal je wat de kans is op een bepaalde eigenschap bij een nakomeling
mensen: organismen die rechtop lopen; Australopithecus en Homo-soorten
monogeen: erfelijke eigenschap, bijvoorbeeld een aandoening, die door één gen bepaald wordt
mutaties: veranderingen van het DNA, hierdoor is er variatie binnen een soort
natuurlijke selectie: organismen met gunstige eigenschappen overleven en hebben meer kans om zich voort te planten dan organismen met ongunstige eigenschappen
nieuwe soort: er ontstaat door evolutie een nieuwe soort, als de organismen zich niet meer voortplanten met de oorspronkelijke soort
ongewervelde dieren: dieren zonder wervelkolom
opponeerbaar: een opponeerbare duim kan tegenover de vingers geplaatst worden, zodat het dier goed kan pakken; kenmerk van apen en mensen
ozonlaag: deel van de atmosfeer waarin veel ozon zit; ozon houdt veel schadelijke uv-straling tegen
plasmide: cirkelvormig stukje DNA dat bacteriën onderling uitwisselen; kan door mensen gebruikt worden als vector om een stukje DNA in een bacterie te brengen
prenataal onderzoek: onderzoek naar het ongeboren kind in de baarmoeder
recessief: het allel voor een eigenschap dat onderdrukt kan worden; een recessief allel noteer je met een kleine letter
rudimentair orgaan: orgaan dat zijn functie gedeeltelijk of helemaal verloren heeft
sikkelcelziekte: aandoening waarbij rode bloedcellen star en sikkelvormig worden nadat ze zuurstof afgegeven hebben
stamboom: overzichtelijk schema waarin familieleden staan, met hun familienaam en het fenotype dat ze voor een bepaalde eigenschap hebben; een stamboom kan ook de afstamming van groepen organismen laten zien
survival of the fittest: organismen die de omstandigheden kunnen overleven, kunnen zich voortplanten; hierdoor gaat een soort steeds beter passen in zijn omgeving
transgeen: een transgeen organisme bevat DNA dat afkomstig is uit een ander soort organisme
variatie: de verschillende verschijningsvormen of fenotypen bij een soort
variatie in eigenschappen: organismen van een soort hebben verschillende kenmerken
vector: transportmiddel om een gen in een cel te krijgen als je DNA wilt veranderen
veredeling: door selectie en kruising ontstaan verschillende rassen met eigenschappen die gunstiger zijn
verwant: verwante organismen hebben veel overeenkomstige kenmerken, doordat ze een recente gemeenschappelijke voorouder hebben
verwantschapsschema: schema waarin je de afstamming van verwante soorten en hun uitgestorven voorouders aangeeft
virus: kan door mensen gebruikt worden als vector om DNA in een cel te brengen
bekeroog: eenvoudig oog dat bestaat uit een groepje lichtgevoelige cellen in de vorm van een instulping (bekertje)
cameraoog: oog met een lens erin
lichtgevoelige cellen: cellen die licht opvangen en waarmee een organisme kan waarnemen of het licht of donker is; zitten in ogen
oogvlekken: groepje lichtgevoelige cellen; de meest eenvoudige ‘ogen’ die er zijn
pax 6 gen: (regel)gen dat zorgt voor de aanleg van het oog tijdens de embryofase van dieren
speldenprikoog: oog dat bestaat uit een bolvormige laag lichtgevoelige cellen met een gaatje waardoor licht naar binnen valt